Zondag 27 oktober: Een dag op campagne met Bernie Sanders in Iowa.

Een half uur rijden ten oosten van Des Moines, de hoofdstad van de staat Iowa, ligt Newton. Het leven in dit stadje (15.000 inwoners) draaide decennialang om The Maytag Company, een fabrikant van wasmachines en drogers. Maar na de eeuwwisseling kwam de klad erin. Een hevige internationale concurrentiestrijd leidde tot ontslagen en een overheveling van een deel van de productie naar Mexico. En kort nadat Maytag in 2006 door Whirlpool werd overgenomen, werden de fabriek en het hoofdkantoor in Newton gesloten. Bijna 2.000 mensen verloren hierdoor hun baan en tijdens de kredietcrisis was de werkloosheid in Iowa nergens hoger.

Op vrijdag 25 oktober vindt er rond het middaguur in het oude hoofdkantoor van Maytag (zie de bovenstaande foto), dat tegenwoordig als zalencentrum dienst doet, een campagnebijeenkomst van de Democratische presidentskandidaat Bernie Sanders plaats. Er zijn ongeveer 125 mensen aanwezig.

De eerste spreker is de 19-jarige student Chris Simmons. Zijn opa en vader werkten ooit voor Maytag, en Chris kan zich het jaar 2006 nog goed voor de geest halen. ‘After that, Newton just wasn’t the same anymore.’ Het gezin Simmons ging bijna ten onder aan de crisis. Chris is er nog steeds woedend over: ‘Whole communities should not be destroyed because of corporate greed!’ Wat volgt is een harde aanval op de Democratische partij. ‘They used us to get votes. So now we need someone who has a history of voting for workers.’ Vervolgens kondigt Chris Bernie Sanders aan. De senator uit Vermont wordt met een hartelijk applaus door de Iowans verwelkomd.

Het is het eerste bezoek van Sanders aan Iowa nadat hij begin oktober getroffen werd door een hartaanval. Tijdens de voorverkiezingen van 2016 verloor Bernie Iowa – de staat waar traditiegetrouw de eerste voorverkiezingen plaatsvinden – met een miniem verschil van Hillary Clinton, om enkele dagen later wel te winnen in New Hampshire. Een maandenlange strijd die de Democratische partij tot op het bot verdeelde was het gevolg.

Vier jaar later is de situatie echter compleet anders. Met op dit moment nog 16 Democratische presidentskandidaten heeft Sanders het namelijk een stuk lastiger. Voordat hij worstelde met zijn gezondheid was zijn leeftijd (78 jaar)  al een probleem. Verder is hij niet de enige progressieve kandidaat meer en zit er bij het gematigde kamp Hillary nog de nodige wrok om 2016.

Na zijn hartaanval maakte Sanders een duikeling in de peilingen. Maar Bernie moet je nooit afschrijven. Zo bleek tijdens het vierde debat tussen de belangrijkste Democratische presidentskandidaten op woensdag 15 oktober. Terwijl frontrunner Elizabeth Warren (een vriendin van de senator uit Vermont) in de hoek werd gedrukt om de gebrekkige financiële onderbouwing van haar zorgplan, liet Sanders een sterke indruk achter. Aan niets viel op te maken dat hij slechts twee weken eerder een hartaanval had gehad. Kort na het debat sprak bovendien het populaire (én controversiële) congreslid Alexandria Ocasio-Cortez (AOC) haar steun voor Sanders uit. En op een rally van de twee in New York kwamen op zaterdag 20 oktober 26.000 mensen af. Daarnaast blijven de donaties in grote getalen binnenkomen en hoeft Sanders, in tegenstelling tot Joe Biden, zich om geld dus geen zorgen te maken.

Op een zonnige herfstdag eind oktober is Sanders terug in Iowa met zijn End Corporate Greed Tour. In het oude hoofdkantoor van Maytag laat hij weten geraakt zijn door het verhaal van Chris Simmons. Hij herinnert zich namelijk nog de stress bij zijn eigen ouders, toen zij in zijn jeugd moeite hadden het hoofd boven water te houden. Het is volgens de senator de ervaring van veel te veel Amerikanen. En de belangrijkste oorzaak voor de problemen is wat Sanders betreft helder. ‘We are living in a nation today in where we are seeing unparalleled levels of corporate corruption.’ De ‘cause of the almighty dollar’ staat te vaak centraal bij de beslissingen die bedrijven nemen. Sanders: ‘If they can make five cents more by closing and moving to Mexico or China, that’s not a problem. Well, today we’re going to tell corporate America to stop this devastation and greed.’

Bernie heeft grote moeite met de enorme macht van sommige ondernemingen. Hij noemt onder meer Facebook en Google, met een aandeel van 60 procent op de markt voor reclames, en de grootste vijf mediabedrijven die 90 procent controleren ‘of what we see, hear and read.’ En dan is er ook nog Amazon, dat meer dan de helft van de e-commerce in handen heeft en nauwelijks tot geen belasting betaalt. ‘Now Mr Bezos, we got some bad news for you. Under my administration you’ll pay your fair share of taxes,’ is de boodschap van Sanders voor de rijkste man ter wereld (juni 2019: een vermogen van meer dan 125 miljard euro). ‘We are going to end that outrage.’

Sanders wil de macht van corporate America onder meer breken door een minister van Justitie aan te stellen die de mededingingswetgeving agressief ter hand zal nemen. Immers: ‘We need to have an economy with real competition.’ Verder moet het minimumloon omhoog (‘Raise the minimum wage to a living wage’), en dienen werknemers een plek te krijgen in de raden van bestuur (‘We need to give working people in this country more power over their own lives.’) Alvorens te vertrekken naar het volgende event heeft Sanders nog een laatste uitsmijter voor de aanwezigen in Newton. ‘It’s time to create a government for us, and not just for them.’

Na afloop van de bijeenkomst in Newton spreek ik de 75-jarige Fran. Samen met haar man bestierde ze tientallen jaren een apotheek in het stadje. Toen het echtpaar in 2002 vermoedde dat Maytag hun medicijnen aan werknemers niet meer zou vergoeden verkochten ze de onderneming. Een slimme zet, zo bleek achteraf. ‘It was a tough, very tough time for the city,’ zegt Fran over de periode na de val van Maytag. Veel mensen verloren naast hun baan ook hun huis. Anno 2019 staat Newton er, mede dankzij de komst van een producent van windturbines (TPI Composites), beter voor. Maar Fran maakt zich zorgen over de jeugd. Veel banen in Newton zijn tegenwoordig namelijk tijdelijk en flexibel, en de invloed van de vakbonden is fors afgenomen. Daarnaast worden de studiebeurzen die Maytag verstrekte met node gemist.

Fran heeft tijdens de vorige voorverkiezingen op Bernie gestemd. ‘He is a good guy, he really is.’ Maar een fan is ze niet. Haar steun voor Sanders kwam voort uit een aversie jegens Clinton: ‘He wasn’t Hillary. She just had too much baggage.’

De afgelopen maanden heeft Fran al aardig wat kandidaten langs zien komen. En opvallend: ze is de eerste Iowan die ik spreek die negatief is over Elizabeth Warren. ‘I’m really tired of her saying I got a plan for that.’ Op dit moment is haar favoriete kandidaat Amy Klobuchar, de senator uit het nabijgelegen Minnesota die de afgelopen weken iets in de peilingen is gestegen na een goed optreden in het laatste debat. Fran: ‘I would like a Midwest candidate. I would like a woman. I would like a moderate.’

De tweede campagnebijeenkomst van Bernie Sanders vindt plaats in Toledo (2.300 inwoners). Het dorp dat zo’n 40 kilometer ten noordoosten van Newton ligt wordt omgeven door uitgestrekte velden vol mais en soja.

In een zaal van het Reinig/Toledo Civic Center ga ik naast Reece zitten (zie de foto aan het begin van dit stuk), een 75-jarige gepensioneerde brandweerman uit Cedar Falls. Wanneer hij hoort dat ik uit Nederland kom, biedt hij zijn excuses aan voor de Amerikaanse president. (Hij is overigens niet de eerste en ook niet de laatste die meent dit te moeten doen). Reece schaamt zich als veteraan diep voor het recente verraad door Trump van de Koerden: ‘Each day I pray to God to call Donald home.’ Bernie vindt Reece daarentegen geweldig: ‘He speaks to the soul.’ Hij zal waarschijnlijk op hem stemmen, maar gelooft niet dat Sanders de nominatie zal weten te bemachtigen. ‘He’s just too old.’ Uiteindelijk zal het Warren worden, vermoedt Reece. En daar kan hij prima mee leven.

Als Suzanne Castello, de eerste spreker, rond 15.30 uur haar verhaal afsteekt, zitten er naar schatting zo’n 200 mensen in de zaal. Castello heeft jaren als docent economie op een high school in Toledo gewerkt, waarna ze als veehouder aan de slag ging. Omdat ze toen geen werkgever meer had, moest ze zich samen met haar man particulier verzekeren. En dat was financieel gezien bijna niet te doen. Pas toen haar man op zijn 65e met pensioen ging kwam er verbetering in de situatie. Amerikanen hebben namelijk vanaf hun 65e onder het Medicare-programma recht op een gesubsidieerde overheidsverzekering. Castello: ‘We did a happy dance.’ Met tranen in de ogen vertelt ze vervolgens hoe haar familie de grootste moeite had te zorgen voor haar dementerende vader. Hij had wel wat spaargeld, maar dat was na enkele jaren op. ‘It was hard trying to make ends meet.’

Sanders richt zijn pijlen in Toledo op de Amerikaanse zorgverzekeraars, die jaarlijks 100 miljard dollar winst maken terwijl tegelijkertijd 100 miljoen mensen niet of niet volledig verzekerd zijn. ‘I think that is kind of criminal,’ aldus de senator. ‘This is a system that is designed to make money instead of providing care.’ Sanders wil daarom op termijn de private verzekeraars aan de kant schuiven en de zorgverzekering via de overheid laten lopen. Oftewel: Medicare for All. Ieder jaar zou de leeftijdgrens voor Medicare met tien jaar omlaag moeten worden gebracht, wat uiteindelijk zal resulteren in een stelsel waarbij niemand meer premies betaalt. ‘This shall all be paid out of the general tax base in a progressive way.’ Alleen voor zeer rijke Amerikanen zouden de totale kosten omhoog gaan.

Na zijn betoog voor Medicare for All vraagt Sanders de aanwezigen naar hun ervaringen met het zorgsysteem. Een vrouw die voor mij zit vertelt dat ze in 2013 kanker kreeg en 5.000 dollar aan ziekenhuisrekeningen moest betalen. Dat was op zich nog te doen, maar toen de ziekte in de daaropvolgende jaren twee keer terugkeerde moest ze elke dubbeltje omdraaien. Net als bij Suzanne Castello werd ook zij op haar 65e gered door Medicare.

Een studente die zich inzet voor de bestrijding van HIV deelt Sanders daarna mee dat een effectief medicijn waar in de VS 29.000 dollar voor moet worden betaald in andere landen slechts 75 dollar kost. De Democratische presidentskandidaat wijdt dit aan een te grote macht voor de medicijnproducenten, die er bovendien niet vies van zijn prijsafspraken te maken. Sanders is eind juli nog met een groep Amerikaanse diabetespatiënten naar Canada gegaan om daar insuline te kopen. Voor exact hetzelfde product lagen de prijzen ten noorden van de grens maar liefst 90 procent lager.

De laatste campagnestop van de dag is de progressieve universiteitsstad Iowa City (33.000 studenten). Op een steenworp afstand van de University of Iowa zal Sanders op een plein het publiek toespreken. Wanneer ik er aankom schalt het toepasselijke nummer ‘Revolution’ (zie de video hierboven) van de Amerikaanse folkpunkband Flogging Molly uit de geluidsboxen: ‘So take me down to where the worlds collide/Need to be here ’till I’m satisfied/So let the revolution begin.’

Nadat de zon rond 19 uur is ondergegaan wordt Sanders aangekondigd door Massimo Paciotto-Biggers. Samen met een aantal anderen is deze student al een jaar lang verantwoordelijk voor de klimaatstaking die iedere vrijdag in de stad plaatsvindt. En begin oktober mocht hij Greta Thunberg nog als gast ontvangen.

Paciotto-Biggers vindt dat de klimaatcrisis het belangrijkste onderwerp moet zijn bij de Democratische voorverkiezingen. ‘Our generation must demand bold action and a bold leader,’ verklaart hij. ‘Young people must take the lead to get a climate leader into the White House. And that leader should be Bernie Sanders.’

Het bomvolle plein (1.000 mensen) trakteert Sanders op een groot applaus. Na twee bijeenkomsten die voornamelijk door oudere, witte Iowans werden bezocht, staat de senator uit Vermont nu voor zijn vertrouwde achterban: een jong en divers gezelschap. En dat doet hem zichtbaar goed. De wat nukkige man met de strenge blik van eerder die dag lijkt te zijn ingeruild voor een energieke spreker die een vlammend betoog voor een duurzamer Amerika houdt.

‘This is the generation that will bring about the fundamental change we will need,’ bedankt Sanders Paciotto-Biggers voor zijn introductie. Met 35 procent van het totale energieverbruik afkomstig uit windenergie doet Iowa het volgens de Democratische presidentskandidaat overigens niet slecht: ‘You should be proud of that.’ Maar er is meer nodig, veel meer. En Sanders is er trots op dat zijn klimaatplan – een variant op de door AOC omarmde Green New Deal – het grootste van allemaal is. Over een periode van tien jaar wil hij 16.000 miljard dollar investeren. ‘Yes, that is expensive. But there is no alternative for saving the planet.’ Sanders wil vooral veel geld stoppen in de omschakeling naar een bijna volledig duurzame energievoorziening. ‘Instead of ignoring the climate crisis we’re going to lead the world in saving this planet and transforming the energy infrastructure away from fossil fuels.’ Er zal daarbij intensief moeten worden samengewerkt met de internationale bondgenoten van de VS. Dan kunnen bijvoorbeeld de vele miljarden dollars die nu worden uitgegeven aan oorlogstuig effectiever worden besteed. Sanders: ‘Let’s invest that money in our common enemy, which is climate change. We need to come together.’ Het verhaal van de senator gaat er bij de aanwezigen in als koek. En na iets meer dan een half uur nemen ze liefdevol afscheid van hun politieke held. ‘Bernie, Bernie, Bernie’ wordt er geroepen.

Voor Sanders komt er daarmee een eind aan een dag campagne voeren in Iowa. Bijzonder om te zien hoe bij elke bijeenkomst een ander thema centraal stond (respectievelijk de macht van grote ondernemingen, het tekortschietende Amerikaanse zorgsysteem en de klimaatcrisis).

Bernie verkondigt een heldere boodschap: het is tijd voor een politieke revolutie. En na hem een dag gevolgd te hebben sluit ik me aan bij wat Fran en Reece over Sanders zeiden: ‘He is a good guy’ (Fran) en ‘He speaks to the soul’ (Reece). Of hij de uiteindelijke nominatie zal weten te bemachtigen waag ik echter te betwijfelen. De concurrentie op links van Elizabeth Warren is fel, de hoge leeftijd van Sanders baart veel kiezers zorgen en gematigde Democraten vinden zijn plannen te ver gaan.